به گزارش “ایران اقتصادی”، فرونشست بر زیرساخت‌ها به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم خسارت وارد می‌کند. ازجمله آثار مستقیم می‌توان به ترک خوردن، کج شدن، فروریختگی، فرسودگی بناها و تخریب و آسیب به شریان‌های حیاتی شامل خطوط حمل ونقل (مترو، جاده، راه‌آهن)، خطوط انتقال برق و مخابرات، شبکه فاضلاب، و… اشاره کرد.
از طرفی وقوع فرونشست، آثار غیرمستقیم اقتصادی نیز به همراه دارد. افزایش هزینه‌های تعمیر و نگهداری زیرساخت‌ها، کاهش ارزش زمین و اموال، رها کردن ساختمان‌ها و اماکن، اختلال در فعالیت‌های اقتصادی، توقف کسب و کار به دلیل آسیب به ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها، بخشی از تحمیل خسارت اقتصادی ناشی از فرونشست زمین در مناطق مختلف است.
روش‌های مقابله با فرونشست مستلزم برنامه‌ریزی بلندمدت است، اما در کوتاه مدت لازم است راهکارهای طراحی و تعمیر و مقاوم‌سازی زیرساخت‌ها نیز مورد بررسی قرار گیرد.
بحران آب، اصلی‌ترین عامل فرونشست زمین است. باتوجه به کاهش بارندگی و کم شدن آب، برداشت آب‌های زیرزمینی به شدت افزایش یافته که نتیجه آن از بین رفتن سفره آب‌های زیرزمینی و سست شدن خاک و فرونشست است.
بر اساس گزارشی مرکز پژو‌هش‌های مجلس، استان‌های اصفهان، تهران، کرمان و خراسان رضوی در معرض خطر شدید فرونشست قرار دارند.
فرونشست در تهران به صورت مستقیم زندگی 2 میلیون و 300 هزار نفر را تحت تأثیر قرار داده و مناطق ۱۷ ،۱۸ ،۱۹ ،۲۰ و ۲۱ را به طورجدی تهدید می‌کند. از مهم‌ترین زیرساخت‌هایی که در تهران در معرض خطر فرونشست هســتند شامل فرودگاه امام خمینی(ره)، فرودگاه مهرآباد و خطوط انتقال انرژی در بخش جنوب غرب و خطوط قطار شهری و مترو هستند.
براساس آمار رسمی ۸ میلیون واحد مسکونی و 24 میلیون نفر در کشور در معرض خطرات و آسیب‌های فرونشست قرار دارند. فرونشست در ایران ۵ تا ۷ برابر متوسط جهانی است و سالیانه ۲۵ تا ۳۰ سانتیمتر (هر ۵ سال یک متر) فرونشست در کشور رخ می‌دهد.
کارشناسان حوزه شهرسازی ارزیابی آسیب‌پذیری محیطی، سکونتگاه‌های انسانی و زیرساخت‌ها در اثر فرونشست زمین در مناطق مستعد را ضروری می‌دانند.
فرونشست زمین منجر به ایجاد خسارت در زیرساخت‌ها و ساختمان‌های واقع در مناطق مستعد این پدیده شده است. زیرساخت‌ها جزو بنیان‌های اصلی و چهارچوب‌های پایه‌ای هر جامعه به شمار می‌آیند که در بر گیرنده تمامی تأسیسات و تسهیلات مورد نیاز آن جامعه هستند.
در زندگی امروز، با افزایش وابستگی سریع به این امکانات، این نیاز روزافزون شده است. مناطق شهری به سبب تراکم جمعیت، وجود ساختمان‌ها و شریان‌های حیاتی به طور ویژه در برابر فرونشست آسیب‌پذیرتر هستند.
این پدیده می‌تواند به خیابان‌ها، پل‌ها و بزرگراه‌ها آسیب وارد آورده، خطوط آبرسانی، گاز و فاضلاب را مختل کرده و موجب ترک‌خوردگی و آسیب به ساختمان‌ها شود.
آثار زیرساختی در مقایسه با دیگر آثار قابل تشخیص‌تر است، در همین راســتا با توجه به اینکه روش‌های معقول مقابله با فرونشست مستلزم برنامه‌ریزی بلندمدت اجتماعی و مدیریتی هســتند، در کوتاه مدت قابل دستیابی نیســتند و باید راهکارهای طراحی و تعمیر و مقاوم‌سازی زیرساخت‌ها نیز مورد بررسی قرار گیرد.
در شهر تهران برخی مناطق تراکم جمعیتی بالایی دارد که بروز حوادث، تهدید بیشتری را متوجه این مناطق می‌کند، از این رو انتقال جمعیت و کاهش تراکم جمعیتی در این مناطق در دستور کار قرار گرفته است.
بر اساس برنامه بازآفرینی شهری، انتقال جمعیت در این مناطق با تأمین مسکن در مناطق دیگر در حال بررسی است. با توجه به شرایط اقلیمی، کمبود نزولات جوی و خشکسالی‌های پیش رو، پیش‌بینی می‌شود تا کشور با کمبود آب و افت‌های آب‌های زیرزمینی بیشتری در سال‌های آینده مواجه باشد و با این وضعیت فرونشست نیز تشدید خواهد شد.
به همین دلیل توجه به مخاطرات فرونشست در زیرساخت‌ها و در مسکن، ساختمان و شهرسازی برای بخش ساخت و ساز بویژه در نهضت ملی مسکن ضروری است.
علاوه بر اقدامات اساسی مانند حفاظت از منابع آب زیرزمینی، برای کاهش آسیب و خطرات فرونشست بخصوص در مناطق مسکونی، جابه‌جایی مناطق در دستور کار قرار گرفته است.
یکی از محورهای نوسازی، بازآفرینی شهری و ساماندهی حاشیه‌نشینی، جابه‌جایی مناطق مسکونی یا حاشیه‌ای است که در معرض تهدید‌هایی مانند زلزله، سیل یا فرونشست قرار دارد. برای مثال محله منبع آب در اهواز یکی از مناطقی است که ساکنان آن به منطقه امن منتقل می‌شوند.
در کنار این برنامه، نوسازی و استحکام‌بخشی به واحدهای مسکونی برنامه‌ای است که تهدیدهای فرونشست را کاهش می‌دهد. اگرچه راهکار اصلی مقابله با فرونشست زمین باید متمرکز بر مدیریت مصرف و احیای سفره‌ها آب زیرزمینی باشــد، اما مقاوم‌سازی به عنوان یک روش میان‌مدت باید در دستور کار قرار گیرد، به بیان دیگر با ایجاد تغییراتی در ساختار خاک یا طراحی زیرساخت‌ها از آسیب و خرابی زیرساخت‌ها جلوگیری می‌شود.
بر اساس تحقیقی که بنیاد مسکن استان اصفهان در سال 1400 روی نواحی با خطر بالای فرونشست در این استان انجام داده است، راهکارهایی برای مقابله با افزایش تهدید فرونشست ارائه شده است.
جلوگیری از احداث سازه‌های مهم مانند بیمارستان‌ها در مناطقی با احتمال فرونشست زیاد، استفاده از سیستم‌ها ساختمانی صنعتی برای سبک‌سازی سازه، جلوگیری از ساخت ساختمان‌های سنگین و بلندمرتبه با تعداد طبقات زیاد در مناطق پرخطر، بخشی از راهکارهای ارائه شده در این تحقیق برای کاهش زیان و خسارت ناشی از فرونشت زمین است.
پیشگیری از تهدیدات و آسیب‌های احتمالی، در برنامه اصلی بخش مسکن در کشور که در حال اجرا است، تأمین زمین واحدهای نهضت ملی مسکن باید به تأیید شورای عالی معماری و شهرسازی برسد.
بر این اساس، ساخت واحدهای نهضت ملی مسکن در زمین‌هایی که مثلاً در نزدیکی گسل، در مسیر سیل یا در معرض آسیب‌هایی مانند تهدید فرونشست قرار دارد ممنوع شده است.
بر این اساس دریافت استعلام مخاطرات فرونشست برای اجرای طرح نهضت ملی مسکن توسط ادارات کل راه و شهرسازی از مرکز الزامی است.
بر اساس ابلاغیه وزیر راه و شهرسازی تمامی شرکت‌ها، سازمان‌ها و ادارات کل موظف شدند تا در طرح‌های توسعه‌ای خود با علم به گسترش و توسعه مناطق فرونشستی اقدامات کاهش مخاطرات را اجرایی کنند و با در نظر گرفتن پهنای فرونشستی محدودیت‌هایی را در طرح‌های خود داشته باشند.
بر اساس دستورالعملی که در وزارت راه و شهرسازی مصوب شده است اولین مقررات ملی کاهش خطر فرونشست زمین در کشور تدوین می‌شود که گام مهمی برای کاهش ریسک و ارتقای تاب‌آوری شهرها و سامانه‌های حمل و نقل و شریان‌های حیاتی در برابر خطر فرونشست است.
تمام حقوق برای «ایران‌اقتصادی» محفوظ بوده و استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است