فرصت دانش‌بنیانی شدن اقتصاد نباید از دست برود

سهم اقتصاد دانش بنیان از تولید ناخالص ملی بر اساس آخرین آمار منتشر شده تا بهمن ماه سال گذشته نزدیک به ۴ درصد بوده و قرار است در سال جاری به 10 درصد برسد. در این راستای توسعه اقتصاد دانش بنیان، امروزه در قالب بیش از ۶ هزار و ۷۰۰ شرکت دانش بنیان در کشور وجود دارد و سهم آنها از اقتصاد کشور از سال ۹۸ تاکنون رشد بیش از ۴۵۰ درصدی را تجربه کرده‌ است.

ولی با وجود اینٰ هنوز کشور ما برخلاف کشورهای توسعه یافته بهره ناچیزی از اقتصاد دانش بنیان داردٰ اما دانش بنیانی شدن اقتصاد چه آثاری برای کشور دارد و دلیل اینکه هنوز ما نتوانسته ایم از دانش بنیان درامد کسب کنیم، چیست؟

کاهش هزینه های تولید 

علیرضا هاشمی گلپایگانی؛ استاد دانشگاه صنعتی امیرکبیر به «ایران اقتصادی» گفت: اقتصاد دانش بنیان باعث می شود هزینه های تولیدات محصولات و خدمات در کشور کاهش یافته و درامد بالایی برای کشور به همراه داشته باشد. اما دانش بنیان نبودن تولید محصولات و خدمات در کشور باعث شده تا هزینه های تولید محصولاتی که تحت لیسانس دانش فنی کشورهای خارجی است بالا باشد.

هاشمی گلپایگانی افزود: به عنوان مثال هر خودرویی که در کشور مونتاژ می شود، دارای قطعات زیادی است که هر یک از این قطعات تحت لیسانس دانش فنی یک کشور خارجی است و باید برای آن هزینه ای پرداخت شود؛ بنابراین هزینه تمام شده یک خودرو به این ترتیب افزایش می یابدٰ ولی اگر هر یک از این قطعات در کشور و با دانش فنی داخلی و دانش بنیانی تولید شود هم هزینه ها کاهش و هم درامد کشور افزایش می یابد و با ادامه این روند، اقتصاد دانش بنیانی نیز در کشور جا افتاده و توسعه می یابد.

استاد دانشگاه صنعتی امیرکبیر با بیان اینکه همانطور که از نام اقتصاد دانش بنیان بر می اید، یعنی اقتصادی که مبتنی بر خلق دانش و تبدیل آن به محصول اعم از کالا و خدمات است، تاکید کرد: اقتصاد دانش بنیان بر اساس تحقیق و توسعه است، ولی آنچه ما در کشور شاهد آن بوده و هستیم، اقتصاد ما سنتی و مبتنی بر تجارت است.

به گفته وی، تولیدی که در کشور ما هم رخ می دهد بیشتر مبتنی بر مونتاژ است و این یعنی محصولی در خارج از کشور تولید شده و ما صرفا خط تولید آن را به کشور خود منتقل کرده ایم و هیچ خلاقیتی و دانش فنی داخلی را روی آن محصول هم انجام نداده ایم و ناشی از ایده و خلاقیت خودمان نیست.

نبود بسترهای لازم 

هاشمی گلپایگانی با اشاره به اینکه اقتصاد دانش بنیان خلاقیت و دانش تولیدی جوانان مستعد کشور را هدف قرار می دهد، گفت: جوانان می توانند ایده و خلاقیت ها را در طراحی و ابداع محصولات و خدمات بکار برده و آن را به تولید برسانند و با دانش فنی ابداع شده و محصول و خدمات تولید شده به درآمد برسند، این در حالی است که این بخش هنوز در کشور ما قابل توجه و بارز نیست؛ بنابراین نمی توان گفت که اقتصاد ما دانش بنیان شده و تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله بسیار زیادی دارد. به عبارتی حجم اقتصاد دانش بنیان مبتنی بر خلاقیت و ابداع و تحقیق و توسعه در خلق محصول در خدمات یا کالا قابل توجه نیست.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه خوشبختانه کشور در جهت اقتصاد دانش بنیان حرکت کرده ولی باید سرعت بگیرد، افزود: با سرعت گرفتن آن می توان از تبعات آن استفاده کرد و با جدیت گفت که اقتصاد کشور دانش بنیانی شده است، چرا که اقتصاد دانش بنیانی باعث می شود که بسیاری از استعدادهای کشور به هرز نرود و بتوان از استعدادهای زیاد و مغزهای خوبی که در کشور داریم، استفاده کنیم ولی متاسفانه بسترهای لازم برای این جوانان دارای خلاقیت و مغزهای کشور فراهم نیست و همین موضوعات باعث شده تا ایده های آنها در کشور عملیاتی نشده و به بهره برداری نرسد؛ بنابراین اقتصاد کشور دانش بنیانی نشده و به اقتصاد ما آسیب جدی و خسارت وارد می کند.

وی یکی از راه های اصلی بی اثر کردن تحریم ها را دانش بنیانی شدن اقتصاد دانست و بیان کرد: برای تاثیرگذاری روی این موضوع باید بحث اقتصاد دانش بنیانی به درستی و با راهبردهای دقیقی که صورت می گیرد، هدایت شود چون بدون جهت گیری مشخص، هدفمند و راهبردی و حمایت های مدیریت شده، نمی توان اقتصاد را دانش بنیانی کرد.

موانع سد راه دانش بنیانی شدن 

هاشمی گلپایگانی گفت: قابل توجه نبودن اقتصاد دانش بنیانی در کشور دارای موانعی است. همانطور که اشاره شد یکی از آنها مدیریت غلط در بخش میانی، تاکتیکی و راهبردی است. شرکت ها و بنگاه های دانش بنیان باید هدفمند حرکت کنند تا نیاز کشور را برطرف کنند و به دنبال آن اورده مالی و کاهش هزینه ها را در بر داشته باشد. در بخش اقتصاد دانش بنیان دید کلان و راهبردی دیده نمی شود.

این استاد دانشگاه صنعتی امیرکبیر مانع دیگر را بحث توزیع نشدن عادلانه منابع مالی بین بنگاه ها، دانشگاه ها و شرکت های دانش بنیانی عنوان کرد و افزود: متاسفانه آنچه در این زمینه شاهد بودیم توزیع منابع بر اساس رانت بوده و تنها بین دانشگاه ها، بنگاه ها و شرکت های خاص توزیع می شود و هیچ عدالتی در این زمینه برقرار نیست، این در حالی است که بسیاری از شرکت ها و بنگاه های اقتصادی با حمایت های مالی و ارائه راهبرد می توانند در دانش بنیانی شدن اقتصاد کشور نقش خوبی ایفا کنند. توزیع نکردن منابع به صورت عادلانه اجحاف در حق افرادی است که می توانند در اقتصاد کشور موثر باشند.

وی با اشاره به اینکه شیوه ها، روش ها و ابزارها و راهبردها هم در بخش عملیاتی و میانی هم شفاف نیست، بیان کرد: بدترین موضوع نیز این است که متاسفانه اقتصاد دانش بنیانی ما متکی به منابع دولتی است و حتی خیلی از این دسته از بنگاه ها و شرکت های دانش بنیانی متکی به سفارشات دولتی هستند و اگر یک روزی این سفارشات و منابع مالی قطع شود، عملا آنها امکان سر به سر کردن درآمد و هزینه های خود را ندارند و از بین خواهند رفت.

به اعتقاد این استاد دانشگاه صنعتی امیرکبیر، معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری حرکت های قابل قبولی برای دانش بنیانی شدن اقتصاد کشور انجام  داده و حمایت که بیشتر هم مالی است انجام داده، اما باید برای ارتقای آن و توسعه موانعی که گفته شد باید رفع شود و راهبرد دقیق اقتصاد را به سمت دانش بنیانی کردن هدایت کند تا بتوانیم از استعدادها در جهت خلاقیت و … بهره برده هزینه ها را کاهش داده و درامدها و تولید ناخالص ملی کشور را ارتقا دهیم و تحریم ها را هم به بهترین شکل بی اثر کنیم.