به گزارش “ایران اقتصادی“، کارشناسان اقتصادی در گفت‌و‌گو با روزنامه «ایران» به بررسی اهمیت پالایشگاه‌داری فراسرزمینی پرداختند. در پالایشگاه‌های فراسرزمینی، ایران به ازای تعمیر پالایشگاه هدف، بخشی از سهم پالایشگاه را در اختیار می‌گیرد و نفت خام کشور را در آنجا پالایش و به بازارهای منطقه صادر می‌کند.
سال‌هاست که نوک پیکان تحریم‌های ظالمانه غرب صنعت نفت کشور را نشانه گرفته است. در این مدت حتی بر صفر کردن صادرات نفت ایران نیز تأکید شد که البته هیچگاه محقق نشد. اما برای خنثی‌سازی تحریم‌ها، بسیاری از کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که صنعت نفت ایران به سمت تولید محصولات پایین دست مانند فرآورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی حرکت کند تا از تحریم‌پذیری رها شود.
با وجود تمام این نظرات کارشناسی، اما دولت‌های گذشته چندان در اجرای این سیاست موفق نبودند. به این ترتیب که کشور برای صادرات روزانه بیش از 2 میلیون بشکه نفت بصورت خام باید بازار پیدا کند که این مسأله چالش‌های متعددی را به دنبال دارد.
راهکار دیگر اما، بازارسازی است. «بازارسازی نفت» یکی از راهبردهای اصلی در بی‌اثر کردن تحریم نفتی و افزایش صادرات نفت است که می‌تواند جریان صادرات نفت کشور را در برابر تکانه‌های خارجی مثل تحریم حفظ کند و یکی از راهکارهای آن پالایشگاه‌داری فراسرزمینی است.
در این راستا، دولت سیزدهم با توجه به برخی از مؤلفه‌ها مانند هزینه ساخت پالایشگاه جدید، آلایندگی آن و همین‌طور ضرورت ایجاد همبستگی اقتصادی و سیاسی از طریق همکاری‌های بین‌المللی، برای سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی اقدام کرده و به نوعی بازارسازی کرده است.
به این ترتیب، در همین یک سال اخیر، ایران با سازکار «صدور خدمات فنی و مهندسی به ازای سهم بازار» 5 پالایشگاه برون مرزی به دست آورده که در چند دهه اخیر یک رؤیا بوده است. در پالایشگاه‌های فراسرزمینی، ایران به ازای تعمیر پالایشگاه هدف، بخشی از سهم پالایشگاه را در اختیار می‌گیرد و نفت خام کشور را در آنجا پالایش و به بازارهای منطقه صادر می‌کند. به عبارتی، بخشی از بازار فرآورده کشور مقصد را نیز در اختیار می‌گیرد.
همکاری با کشورهای همسو
به اعتقاد کارشناسان، «بازارسازی نفت» مهم‌ترین رویکرد و دستاورد دولت سیزدهم در مواجهه فعال با تحریم‌های فروش نفت است و این مسأله به افزایش فروش نفت کشور کمک کرده است. اکنون یکی از این پالایشگاه‌ها در ونزوئلا کار خود را آغاز کرده است. به طوری که اخیراً وزیر نفت اعلام کرد که با اتمام فرایند بازسازی پالایشگاه فراسرزمینی ال‌پالیتو در ونزوئلا، ایران روزانه 100 هزار بشکه نفت خام به کشور ونزوئلا برای پالایش در پالایشگاه فراسرزمینی ال پالیتو صادر خواهد کرد.
در خصوص اهمیت این موضوع، سعید میرترابی، کارشناس انرژی در خصوص لزوم تبدیل نفت به فرآورده با هدف کاستن از خاصیت تحریم‌پذیری آن به «ایران» می‌گوید: «به دو صورت کشورها می‌توانند برای فروش نفت خود اقدام کنند. در اولین روش، نفت به صورت خام به فروش می‌رسد و در روش دوم، این ماده بر اثر پالایش به فرآورده تبدیل می‌شود و محصول نهایی به فروش می‌رسد.
نفت خام دارای یک بازار یکپارچه است که معمولاً به لحاظ بین‌المللی رصد می‌شود. خطوط کشتیرانی مشخصی وجود دارد و نفتکش‌ها نیز از مسیرهای معینی عبور می‌کنند. تمامی اینها امکان تحریم فروش نفت را برای تحریم‌کنندگان تسهیل می‌کند. اما فرآورده‌های نفتی بازار متنوع‌تری دارند و فروش آنها آسان‌تر است. برای فروش فرآورده‌ها نیازی به خطوط دریایی خاص و نفتکش‌های عظیم که قابل رصد هستند، نداریم.»
او ادامه می‌دهد: «تبدیل نفت به فرآورده نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلانی برای ایجاد تأسیسات پالایشگاهی دارد. به طور کلی قاعده‌ای وجود دارد که کشورهای فروشنده نفت حتی اگر تحت تحریم قرار نداشته باشند، به همکاری با کشورهای دیگر در زمینه پالایشگاهی می‌پردازند تا نفت خود را در کشورهای مقصد تبدیل به فرآورده کنند و بفروشند.
این سیاست مناسبی است که در کشور ما تاکنون مغفول مانده است. مزیت این روش این است که بازار دائمی برای فروشنده نفت ایجاد می‌شود. دلیلش این است که نفت با کیفیت‌های گوناگون تولید می‌شود و همه پالایشگاه‌ها نمی‌توانند انواع مختلف نفت‌ها را پالایش کنند. به همین دلیل همکاری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی باعث می‌شود که خصوصیات آن پالایشگاه‌ها را طوری طرح‌ریزی کنیم که برای پالایش نفت ما مناسب باشد.»
میرترابی اظهار می‌کند: «همکاری در پالایشگاه‌های ازبکستان و استفاده از ظرفیت خالی این کشور می‌تواند راهکاری برای خنثی‌سازی تحریم‌ها و افزایش فروش نفت کشورمان باشد. البته احتمالاً برای انتقال نفت خام به این کشور به لحاظ تحریم‌ها به مشکل می‌خوریم که باید تمهیداتی اندیشیده شود.
در برنامه همکاری ایران در حوزه انرژی با ازبکستان قرار است به صدور خدمات فنی و مهندسی بپردازیم که اقدام مثبتی به شمار می‌رود. به طور کلی، از آنجایی که در صدور خدمات قرار نیست کالایی منتقل شود، به لحاظ تحریم‌ها کمتر به مشکل می‌خوریم. صدور خدمات فنی و مهندسی دانش‌بنیانی کشور در زمینه پالایشگاهی به کشورهای دیگر نظیر ازبکستان فرصت خوبی است که باید از آن بهره ببریم.
در شرایط فعلی تحریمی، افزایش روابط با کشورهای همسایه که ظرفیت خالی پالایشگاهی دارند می‌تواند به افزایش نفوذ سیاسی و اقتصادی کشورمان در منطقه بینجامد و ارز‌آوری برایمان داشته باشد. هر چقدر به افزایش همکاری‌هایمان با پالایشگاه‌های فراسرزمینی بپردازیم، اثرگذاری تحریم‌ها را کم می‌کنیم. زیرا کشورهای دیگر به نفت ما وابسته می‌شوند و پالایشگاه‌هایشان طوری طراحی می‌شود که می‌تواند نفت ما را پالایش کند. به همین دلیل تحریم نفت کشورمان سخت می‌شود.»
این کارشناس انرژی می‌گوید: «اقدامات وزارت نفت در رابطه با افزایش روابط در حوزه انرژی با ونزوئلا نیز قابل تقدیر است. این کشور دارای منابع عظیم نفتی است، اما نفتش بسیار سنگین است و برای پالایش نیاز به نفت سبک‌تری مانند نفت ایران دارد.
همکاری با این کشور راه گریز خوبی برای خنثی‌سازی تحریم‌های نفتی است. به طور کلی، در شرایط فعلی باید از هر فرصتی برای همکاری با سایر کشورها در حوزه انرژی استفاده کنیم. ونزوئلا دارای بیش‌ترین منابع نفتی جهان است و احتمالاً آخرین کشوری است که منابعش تمام می‌شود. بنابراین، همکاری با این کشور می‌تواند چشم‌انداز درازمدتی داشته باشد.»
سیاست جدید دولت برای بازارسازی و فروش نفت با وجود تحریم‌ها
همچنین افشین غلامعلی‌پور، کارشناس اقتصادی با اشاره به اینکه یکی از مهم‌ترین موضوعات در فروش نفت، سیاست خرید تقاضا است، تصریح می‌کند: «یکی از انواع روش‌هایی که می‌توانیم برای فروش نفت تضمینی در پیش بگیریم، همکاری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی است. در این شیوه، تلاش می‌شود تقاضای ثابتی برای نفت خام کشور به وجود بیاید، به طوری که این امر تحت تأثیر مسائل سیاسی مختلف قرار نگیرد. سیاست این است که در پالایشگاه خارجی سهامدار می‌شویم و چون سهام داریم، آن پالایشگاه را ملزم می‌کنیم خوراک موردنیازش را از کشور ما تأمین کند.
این سیاست ارزشمندی است اما مهم این است که چه طور اجرا شود. باید تلاش کنیم از کارهای نمایشی فاصله بگیریم و با در نظر گرفتن واقعیات به سمت استفاده از این روش پیش برویم. در مورد ونزوئلا به سراغ پالایشگاه‌هایی رفتیم که سال‌ها مورد استفاده قرار نگرفته بودند و از ظرفیت عملکردی خودشان فاصله داشتند. اما توجیه سیاستگذاران این است که انتقال تجهیزات و تکنولوژی را به این کشور خواهیم داشت و با استفاده از امکانات خودمان به تجهیز و راه‌اندازی مجدد پالایشگاه‌های این کشور می‌پردازیم.»
او در گفت‌و‌گو با «ایران» ادامه می‌دهد: «سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی چه در کشور ونزوئلا باشد و چه در ازبکستان، سیاست ارزشمندی است و عربستان سال هاست از این روش استفاده می‌کند. در حال حاضر، ریاض در پالایشگاه‌های کشورهای مختلف اروپایی و حتی امریکا سرمایه‌گذاری کرده است و از منافع آن بهره می‌برد.
تصور من این است که همکاری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی در کشورهای محور مقاومت مانند عراق و سوریه به مراتب برای تهران مؤثرتر خواهد بود. این کشورها بشدت به دنبال افزایش ظرفیت پالایشگاهی خودشان هستند و زمینه برای همکاری با آنها وجود دارد. کشورهای مورد بحث تکنولوژی‌های بسیار پیشرفته نمی‌خواهند و ما می‌توانیم با امکانات فعلی پالایشگاهی خود با آنها همکاری داشته باشیم.»
این کارشناس انرژی می‌گوید: «باید واقع‌بینانه به امور نگاه کنیم و سیاست‌هایمان را بر اساس واقعیات بنا کنیم. ما در زمینه پالایشگاهی با استانداردهای درجه یک دنیا فاصله داریم. پالایشگاه‌های کشور ما عمدتاً نسل دو هستند و فقط یک پالایشگاه نسل سه در اراک داریم. در حالی که کشورهای پیشرفته روی پالایشگاه‌های نسل پنج کار می‌کنند.
بنابراین، ما نمی‌توانیم در بحث پالایشگاه‌سازی و صدور خدمات فنی و مهندسی در کشورهای پیشرو یا کشورهایی که به لحاظ سیاسی شرایط آزادتری دارند، کار کنیم. برخی کشورها مانند ونزوئلا و محور مقاومت هستند که می‌توانیم با آنها همکاری داشته باشیم.
این کشورها مایل هستند، دانش موجود کشور ما را در زمینه پالایشگاهی دریافت کنند و ظرفیت پالایشی در کشورشان به وجود بیاورند. باید استفاده از تمام این ظرفیت به‌صورت کامل در دستور کار قرار بگیرد. می‌توانیم پالایشگاه‌های نسل دو و سه را در این کشورها ایجاد کنیم و موضوع خرید تقاضا را در آنها پیش ببریم.»
تمام حقوق برای «ایران‌اقتصادی» محفوظ بوده و استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است