بازی پنهان دلاری آمریکا با اقتصاد ایران

به گزارش “ایران اقتصادی“، ارز دلار به عنوان یک پول جهانروا شناخته می شود و با توجه به بزرگی تولید ناخالص داخلی آمریکا در بین اقتصادهای جهان، باعث شده تا دلار پایه مبادلاتی بسیاری از امور تجاری جهان قرار گیرد.

در ایران نیز طی دهه های متمادی، دلار نقش تعیین کننده ای در اقتصاد ایران داشته و بسیاری از امور تجاری کشور و حتی حساب های دولتی و محاسبات مراکز آماری نیز به دلار گزارش می شود.

با این وجود، از زمان وضع تحریم های ظالمانه دولت آمریکا بر علیه کشورمان و استفاده ابزاری از دلار برای فشار به اقتصاد ایران و ایجاد اختلال در روند اقتصاد کشور، مسئله نقش دلار و متنوع سازی سبد ارزی کشور پُررنگ تر و مهم تر از گذشته شده است.

اینکه دلار تا چه میزان باید در اقتصاد ایران نقش داشته باشد و تا چه حد این ارز خارجی می تواند پایه مبادلاتی در امور تجاری قرار گیرد؟ مسئله ای است که به ویژه پس از تلاش دولت ترامپ برای ضربه زدن به اقتصاد ایران از ناحیه دلار بااهمیت تر شده است.

برخی کارشناسان می گویند باید ببینیم دلار تا چه میزان در اقتصاد جهانی نقش بازی می کند و سپس درباره امکان و یا عدم امکان حذف آن از مبادلات تجاری کشور سخن بگوییم. در عین حال، بسیاری دیگر معتقدند می توان به صورت تدریجی نقش ارز دلار را در مبادلات بین المللی کشور با توجه به وجود تحریم ها و آسیب پذیری اقتصاد کشور از این ناحیه، کمرنگ تر کرد.

پیمان های پولی و انجام مبادلات تجاری با ارزهای محلی در کنار فراهم کردن زمینه انجام مبادلات کالا به کالا و یا استفاده از ارزهای دیگر مانند یورو؛ راهکارهایی است که اقتصاددانان به عنوان جایگزین تدریجی دلار پیشنهاد می کنند.

در دولت های یازدهم و دوازدهم اساسا مباحث اینچنینی توسط این دولت پیگیری نشد و بیشتر مسائل وابسته به مذاکرات سیاسی و برجام بوده است. از اینرو، تلاشی نیز برای فراهم کردن زمینه های دیگر انجام مراودات تجاری با کشورها صورت نگرفت ولی در دولت سیزدهم، توجه به دیگر ظرفیت ها و راهکارهای تقویت ارزش ریال مورد توجه قرار گرفت و تاکنون نیز اقداماتی از سوی دولت برای حرکت در این مسیر انجام شده است.

حسین عیوضلو؛ اقتصاددان درباره درخواست رئیس جمهور از بانک مرکزی درباره احتراز از دلاریزه کردن اقتصاد ایران و ایجاد سبدی متنوع از ارزها به «ایران اقتصادی»، گفت: درباره متنوع سازی سبد ارزی از سوی بانک مرکزی باید گفت می توان سبدی از دارایی های متنوع ارزی را مدیریت کرد، چرا که هم اکنون تقاضای خوبی در زمینه روبل برای ایرانی ها وجود دارد و برخی از طرف های خارجی حاضرند در برابر روبل ارزهای جهان روا نظیر دلار و یورو به طرف های ایرانی بدهند و این تقاضای مفیدی است، از این رو تعجب می کنم چرا بانک مرکزی تاکنون این موضوعات را عملیاتی نکرده است.

وی افزود: به عنوان نمونه اکنون تقاضای زیادی برای دینار عراق وجود دارد و زائران ایرانی که به عراق سفر می کنند به دینار نیاز دارند و باید این موضوع از طریق بانک های عامل عملیاتی شود و ساز و کارها و تمهیدات لازم توسط بانک مرکزی فراهم شود تا به آسانی تبدیل ریال به ارز دینار و یا برعکس انجام شود و با توجه به شرایطی که اکنون در کشور وجود دارد، تبدیل ارز در مواردی که تقاضای بالفعل وجود دارد، قابل اجراست.

این اقتصاددان در ادامه گفت: نکته مهم دیگر این است که بانک مرکزی باید بتواند سبد متنوع ارزی را به خوبی و بهینه مدیریت کند. اکنون شاهد هستیم که با کاهش شدید ارزش یورو، سبد ارزی بانک مرکزی و صندوق توسعه ملی در مقایسه با مبنای دلار (دلار مبنای سنجش ارزش اقتصادی است و این هم منافاتی با درخواست و صحبت های رئیس جمهور از بانک مرکزی ندارد) در حال خسارت و زیان دیدن است.

وی افزود: هر کسی هر ارزی دارد باید بتواند ارزش ارزها را حفظ کند. وقتی در ترکیب سبد دارایی، لیر، یورو و نظایر آن ارزش خود را از دست می دهد، کسی که مدیریت این سبد را انجام می دهد باید بتواند تبدیلات ارزها را به نحوی انجام دهد که ارزش سبد نه تنها کاهش نیابد بلکه افزایش یابد؛ اما اکنون سبد ارزی بانک مرکزی و همچنین صندوق توسعه ملی از این نظر به صورت بهینه مدیریت نمی شود. البته در حال حاضر حساب های صندوق توسعه ملی نزد بانک مرکزی است و لذا مدیریت این حساب هم با بانک مرکزی است.

این کارشناس مسائل اقتصادی بیان داشت: در حال حاضر، 40 درصد منابع ارزی حاصل از فروش نفت و فرآورده ها به عنوان منابع صندوق توسعه ملی ارزی وارد سبد ارزی بانک مرکزی می شوند و از این رو لازم است بانک مرکزی این حساب ها را به نحو مناسب مدیریت کند و به اصطلاح مدیریت بهینه ای روی این حساب ها اعمال کند. مدیریت بهینه مستلزم آن است که اجازه دهد ارزها و دارائی های خارجی به نحو مقتضی جابجا شده و به ارزهای قوی تر تبدیل شوند. به همین ترتیب، اجازه این تبدیل ها به نهادهای مربوطه داده شود.

عیوضلو در ادامه گفت: معمولا تبدیل ها خارج از کشور انجام می شود و نباید مانع این اتفاق شوند. باید افرادی که ارز دارند به راحتی بتوانند آنها را به عنوان مثال به ارزی مشابه درهم که ثبات ارزش دارد، تبدیل کنند. بانک مرکزی به عنوان وظیفه مشخصی که در زمینه دارائی های خارجی دارد، لازم است در این زمینه برنامه ریزی کرده و گزارش کار دهد.

این اقتصاددان افزود: اگر ما میزان ضرر و خسارت از این ناحیه را بسنجیم میلیاردها دلار خواهد بود و نکته مهمی است که آقای رئیس جمهور اشاره کردند و برای صندوق توسعه ملی نیز این موضوع خیلی اهمیت دارد مدیریت مناسب سبد ارزی است. بنابراین بانک مرکزی باید با مدیریت بهینه اجازه تضعیف سبدارزی را ندهد.

وی در پایان بیان کرد: ارزهایی که در داخل کشور چرخش پیدا می کند ارز داخلی محسوب می شوند و این یعنی کاهش ارزش ارزها. ارزی دارای کیفیت و به اصلاح ارز با منشاء خارجی است که امکان انتقال و حواله آن به حساب های خارج از کشور میسر باشد. در حال حاضر فرق ارز داخلی با ارز با منشاء خارجی بیش از 40 درصد است و لذا ضرورت دارد در این خصوص چاره اندیشی سریع صورت گیرد.